0 Waarom denken over muziek en musea?
Musea willen hun collecties en hun verhalen tot leven brengen voor heel verschillende typen bezoekers. Omdat muziek een universele taal is die velen inspireert zouden musea daarvan meer en creatief gebruik kunnen maken. Vandaar.
1 Voor de hand liggend
Muziek bij een opening van een tentoonstelling of bij een finissage, dat fleurt het altijd op. Het verzacht de toespraken of vrolijkt de toespraken op.
Met een paar goede relaties hoeft het ook niet duur te zijn.
Mijn motto is: geen opening zonder muziek! (het kan trouwens ook goed bij een ’finissage’ als de tentoonstelling wordt afgesloten)
Het museum kan natuurlijk ook een ruimte beschikbaar stellen voor kleine concerten. Liefst wel met een verband tussen de collectie, de tentoonstelling en de muziek.
2 Bij een afbeelding op een schilderij, een prent of een voorwerp
Bij een afbeelding op een schilderij, een prent of een voorwerp.
In het Rubenshuis is een schilderij van Jacob Jordaens met een doedelzakspeler. Op mijn vraag aan de suppoosten of er in de zaal wel eens op een doedelzak gespeeld was bleek dat dat niet het geval was.
Het verhaal over het schilderij, over Jordaens en over de doedelzak in Vlaanderen zou met een doedelzakspeler een onvermoede impuls krijgen.
Zo zijn er veel meer voorbeelden te bedenken. Bijvoorbeeld Gerard ter Borch, Luitspeelster en soldaat, of op een Valentijnskaart. Bij de luitspeelster kan eenmaal per maand een halfuurtje luitmuziek worden gepeeld en als een Oud speler uit het Midden Oosten in de buurt is kan dat voor iets extra’s zorgen.
Soms is het trouwens al voldoende om met een koptelefoon naast het kunstwerk of het voorwerp de muziek te laten horen. Soms is het trouwens al voldoende om met een koptelefoon naast het kunstwerk of het voorwerp de muziek te laten horen.
3 Literatuur en muziek
Felix Timmermans schrijft in Pallieter over een Orgue de Barbarie. Zo’n orgel is er in Het Vleeshuis, maar er zijn ook nog “rondreizende” muzikanten met een orgue de barbarie.
Het is boeiend om te horen hoeveel muziek er in de verhalen van Felix Timmermans zit en om te horen over de geschiedenis van het orgue.
Van Hugo Claus zijn gedichten op muziek gezet door Nederlandse muzikanten. Ook kan de favoriete muziek van belangrijke en van onbekende dichters en schrijvers ten gehore worden gebracht. Soms zijn dichters en schrijvers ook zelf muzikant.
Liederen zijn vaak ook poëzie
4 Migranten en muziek
De cultuur van de vele migranten die in onze landen wonen bevat ook veel muziek, zoals bijvoorbeeld de Oud, de luit uit de Arabische landen. Muziek kan een prachtig middel zijn om de migranten bij het museum te betrekken, bijvoorbeeld door samenspel van Westerse en Oosterse muzikanten en door verhalen te vertellen over de rol van muziek in de cultuur van het land van aankomst en van het land van herkomst.
5 Welke muziek hoor je bij dit voorwerp?
Laat een schoolklas lopen door de botanische tuin en de vraag beantwoorden: aan welke muziek denk je bij deze plant? of zoek een plant die past bij je favoriete muziek.
In het Natuurhistorisch Museum of bij dergelijke collecties kan een soortgelijke vraag gesteld worden en waarom niet in een museum voor moderne kunst, een modemuseum, een scheepvaartmuseum of een fotomuseum?
6 Strips en muziek
Er zijn nogal wat stripverhalen waarin muziek voorkomt. Dan hoeven we niet meteen te denken aan de Flaterfoon, ook in Lucky Luke speelt muziek vaak een rol.
7 Laat een rapper het verhaal vertellen
Dat kunst, kunstnijverheid en erfgoed een verhaal vertelt, waardoor de geschiedenis of de actualiteit tot leven komt is onbetwist. Maar als een lokale rapper het verhaal vertelt komt er iets onverwachts bij.
Dat kan ook wanneer een ander type singer-songwriter dat doet.
Nodig een groep aankomende singer-songwriters uit om zich te laten inspireren door een deel van de vaste opstelling of een tijdelijke tentoonstelling.
Het mag een wedstrijd zijn, maar het kan ook een deel van de opleiding zijn.
Dat kan ook met studenten van het conservatorium.
8 Historische of verzonnen gebeurtenissen
Na de grote brand in Vriezenveen is er een “Herdenkingsmarsch” gemaakt. Dat soort dingen gebeurt vaker. In en rond oorlogen is veel muziek gemaakt. Denk aan Glenn Miller, Vera Lynn en Joodse cabaretmuziek, muziek uit Theresienstadt.
Er is natuurlijk ook muziek gemaakt over verzonnen gebeurtenissen, waaraan het museum aandacht besteedt, bijvoorbeeld films, opera. Het museum kan dat ook zelf creëren.
9 Muzieklessen tot leven gebracht
Doe een oproep aan de lokale bevolking: wie heeft met zo’n boekje gewerkt? Kom naar het museum en maak samen met een muzikant weer muziek. (dit gaat in 2019 in Vlaardingen gebeuren)
10 Een workshop in september 2018
Voor museummedewerkers in Zuid Holland is er op maandag 24 september 2018 een workshop geweest in Brielle waarin van gedachten werd gewisseld, ideeën werden besproken en opdrachten werden uitgevoerd op het thema “meer muziek in musea.”
Zo’n workshop kan ook in 2019 weer plaatsvinden.
11 Er gebeurt al veel
Een paar voorbeelden van wat er al gebeurt in Vlaanderen en in Nederland:
In het MAS in Antwerpen is een dokwerkerslied nieuw leven in geblazen. Het lied was een protest tegen de uitbuiting door de werkgevers. Tekst en muziek waren in het museum aanwezig. Het lied is bewerkt voor een koor uit de wijk waar vroeger de dokwerkers leefden en door het koor uitgevoerd. In de vaste opstelling is het lied nu te horen, bij de objecten.
Een evenement in Museum Plantin-Moretus: in het district Ekeren liep een project over Eduard Moretus, de laatste eigenaar van het oude drukkershuis. Hij woonde in Ekeren en speelde daar o.a. een rol voor de lokale harmonie, die als naam het motto van de familie Moretus heeft (Labore et Constantia). De harmonie won een prijs met een compositie die een impressie geeft van de drukkersgeluiden. Naar aanleiding van dit project, kregen alle bewoners van Ekeren een uitnodiging om het museum te bezoeken. In de namiddag speelde de harmonie muziek op de Vrijdagmarkt (dus het plein voor het museum), waaronder uiteraard ook de betreffende compositie.
In het Red Star line museum is aandacht voor Irving Berlin, destijds één van de passagiers.
In Boijmans van Beuningen heeft een violist zich laten inspireren door een werk van Rubens en dat gespeeld bij het kunstwerk.
Ook in Boijmans is er in november 2018 weer “tussen kunst en klank” geweest. Vier groepjes musici van het Rotterdams Philharmonisch speelden in verschillende zalen muziek, geïnspireerd door de kunst. Strijkers, houtblazers, koperblazers en slagwerkers. Steeds legde een van de musici aanstekelijk uit wat ze deden en waarom. Groepen middelbare scholieren vormden de luisteraars. Ze reageerden, aangemoedigd door de musici of een museummedewerkster, die de relatie tussen kunst en klank legde. Een prachtig evenement, dat duidelijk in de smaak viel bij de scholieren.
12 Nog een paar ideeën
Een Stripmuseum organiseert een wedstrijd om het Lucky Luke lied te schrijven, met als refrein “I am a poor lonesome cowboy.”
Red Star Line: muzikaal cargo van de passagiers die van Centraal Europa naar Noord Amerika reisden en hun muzikale erfgoed meenamen.
De tachtigjarige oorlog in liederen.
Weeshuizen: wat werd er gezongen? Verplicht of vrijwillig?
13 Financiering. techniek en rechten
Musici en muzikanten kosten geld. Kleinere musea hebben dat vaak niet. Ik pleit voor een speciaal fonds (of een onderdeel van een fonds), waarop kleinere museum een beroep kunnen doen om een muzikant, een groepje of een koor te kunnen engageren voor een evenement over muziek en erfgoed of muziek en kunst.
De technische mogelijkheden om muziek bij een kunstwerk of voorwerp te laten horen zijn groot, van een geluidsdouche tot een enkele hoofdtelefoon. We gaan met een gespecialiseerd bedrijf een handleiding maken voor de keuze en de kosten van de techniek.
De rechten die aan Buma/Stemra moeten worden betaald maken sommige musea huiverig. Ook daarover gaan we een handleiding maken.
14 Verder van gedachten wisselen over muziek in musea en over muziek en erfgoed
Dit zijn zomaar wat ideeën. Anderen kunnen hieraan nog van alles toevoegen.
Ik doe een oproep om met ideeën te komen en met voorbeelden uit de praktijk. We kunnen dan een uitwisselingsmiddag organiseren en zo het gebruik van muziek in musea te stimuleren. Uiteindelijk hoop ik dat elke museummedewerker muziek altijd in het hoofd heeft bij het organiseren van tentoonstellingen, evenementen en educatieve projecten.
15 Voorbeeld aubade
Aubade
De bezoeker was gevlucht. Ze had zich aangemeld voor het zaterdagochtendsymposium over mindfulness. In de pauze was ze vertrokken. Ze had al genoeg aan haar hoofd, vond ze. Na een kopje koffie bij de Vlijtige Bij liep ze door de stad en stond oog in oog met het Stadsmuseum “In de oude Plataan”. Wat ze zich daarbij moest voorstellen wist ze niet, maar nieuwsgierig als ze was liet ze zich niet ontmoedigen.
Haar Museumkaart, die ze daar Museumjaarkaart noemden, dacht ze gratis naar binnen te mogen. Helaas, we zijn nog niet geregistreerd. Maar het kost u maar € 3,50.
Ze was aangenaam verrast door de frisse thematische presentatie. Bij veel voorwerpen en kunstwerken was er een verhaal, een verwant document of voorwerp. Bij het thema Tweede Wereldoorlog was er een poster van een ”kerstwijdingszanguur” dat haar aandacht trok. De poster meldde “het geheel onder leiding van mevrouw M.C.Grimberg-Huyser.” Die naam had ze eerder gehoord, maar waar en wanneer?
Ze vroeg of de man aan de balie er meer van wist. “Dat moet de conservator weten, maar het is zaterdag, dus ze is pas dinsdag weer in het museum. Als u me uw e-mail adres en telefoonnummer geeft, vraag ik of ze met u contact opneemt.”
Die dinsdagmiddag belde de conservator. Ze was ook geïnteresseerd omdat haar moeder vaak had gesproken over aubades onder leiding van mevrouw Grimberg-Huyser. Dat was in Dordrecht op het Scheffersplein. De conservator ging eens kijken wat ze nog meer kon vinden en zou dat laten weten.
Later dat jaar was er bij de poster een geluidsfragment met muziek geïnstalleerd en op 31 augustus (de oude Koninginnedag) was er een aubade op het plein voor het museum, geleid door de dirigent van gemengd koor “Caecilia.” De conservator herinnerde zich dat ze tijdens haar studie ooit iets over Ary Scheffer had gehoord. Ze dook er in en organiseerde samen met het Dordrechts Museum een symposium over de bijna vergeten kunstenaar. Met muziek van Chopin natuurlijk.
De bezoeker was eregast.
16 Voorbeeld onverwacht bezoek
Onverwacht bezoek
Vrijdagmiddag 14 uur kwamen er plots 8 mannen van middelbare leeftijd het museum binnen. Allemaal stemmig gekleed in grijs en zwart. Ze hadden een draagbaar harmonium bij zich
De oudste van het gezelschap kwam naar de balie: “We hebben gehoord over de tentoonstelling Calvinisme en Kunst. Van een medebroeder begrepen we dat het zingen in de kerk een wat bescheiden plaats inneemt in uw tentoonstelling. Daar willen we graag iets aan doen. Als u het goed vindt gaan we in de tentoonstelling bij ons harmonium een halfuurtje wat gereformeerde liederen zingen.”
De dame en heer aan de balie waren zichtbaar onthutst. “Dat moeten we eerst overleggen.”
De plaatsvervangend directeur was snel ter plaatse en discussieerde een paar minuten met de Gereformeerde heren.
“Ga uw gang” zei hij tenslotte. “Ik wijs u een plek waar het kan, maar ik wil er wel bij zijn. Als ik het storend vind stopt u ermee.”
Na enig stemmen vormden de heren een halve cirkel. “We beginnen met het Bondslied uit onze jeugd.”
De zaal werd gevuld met de klanken van “Op broeders, op gezongen, van jeugd en moed en kracht”, een lied dat ooit gemaakt was door Anthony Brummelkamp Jr. Daarna volgden een paar Psalmen en gezangen, waarna de heren eindigden met het toezingen van het aanwezige publiek met Psalm 134 vers 3: Dat ’s HEEREN zegen op u daal.
De plaatsvervangend directeur was zichtbaar onder de indruk. “Een mooi staaltje Calvinistische cultuur. Past wonderwel in het thema. Dat we daar niet eerder zelf aan gedacht hebben. Ik bespreek het intern en misschien wilt u dan nog een keer terugkomen. Dan maken we er een evenement van.”
